Son yıllarda spor salonlarında ve marketlerde rahatlıkla bulunabilen protein tozları ve diğer takviye edici gıdalar, özellikle gençler arasında büyük ilgi görmektedir. Ancak, bilinçsiz ve kontrolsüz kullanımı ciddi sağlık problemlerine yol açabilir.
Nefroloji uzmanı olarak poliklinikte sıkça karşılaştığımız sorunlardan biri; protein, kreatin supplementi ve diğer takviye edici gıdaların bilinçsiz şekilde tüketimi sonucunda karşılaştığımız böbrek fonksiyon bozukluklarıdır. Özellikle düşük su tüketimiyle birlikte fazla miktarda protein ve diğer takviyelerin kombine şekilde alımı, kolaylaştırıcı risk faktörlerinin varlığıyla birlikte böbrek fonksiyonlarında ciddi kalıcı bozulmalara yol açabilir.
Aşırı Protein Tüketiminin Olası Riskleri;
Protein metabolizmasının son ürünleri, böbrekler tarafından süzülerek idrar yoluyla atılır. Ancak gereğinden fazla protein tüketimi, bazı sağlık sorunlarına neden olabilir:
Asit-Baz Dengesizliği ve Kemik Sağlığı: Yüksek protein alımı, kanın asidik dengesini bozarak vücudun bunu dengelemek için kemiklerden kalsiyum çekmesine yol açar. Bu süreç, kemiklerin zayıflamasına, kırılgan hale gelmesine ve uzun vadede osteoporoz riskinin artmasına sebep olabilir.
Böbrek Taşı Riski;
Kemiklerden çekilen kalsiyum, idrarda kalsiyum atılımını artırarak böbrek taşı oluşumuna neden olabilir. Özellikle spor sonrası sıvı kaybı da eklenince, bu risk daha da artar. Özellikle ürik asit taşlarına yatkın bireylerde, proteinlerin parçalanması sonucu ortaya çıkan metabolitlerden biri olan ürik asit, aşırı tüketildiğinde böbrek taşı oluşumuna neden olabilir.
Böbrek Fonksiyonlarında Bozulma;
Aşırı protein tüketimi, böbreklerde ek yük oluşturarak böbrek yetmezliği gelişme riskini arttırabilir. Zemininde böbrek hastalığı bulunan bireylerde bu süreç daha hızlı ilerleyebilir.
Kimler Daha Dikkatli Olmalı?
*Böbrek hastalığı olanlar veya ailesinde böbrek hastalığı öyküsü bulunanlar
*Yüksek tansiyon veya diyabet hastaları
*Gut hastalığı veya böbrek taşı geçmişi olan bireyler
*Bilinçsiz ve düzensiz spor yapanlar, yetersiz su tüketenler
Bu bireyler, protein takviyesi kullanmadan önce mutlaka doktor veya diyetisyen görüşü almalıdır.
Protein tozları, peynir altı suyu, süt proteini (kazein), soya proteini ve yumurta proteini gibi kaynaklardan elde edilir. Üretim sürecinde, protein saflaştırılarak vücut tarafından daha kolay kullanılabilir hale getirilir. Kimyasal ve ısıl işlemlerle işlenen bu tozlar, kalitelerine ve biyoyararlanımlarına göre farklılık gösterir. Vücuda alındığında, mide ve ince bağırsaklarda amino asitlere parçalanarak sindirilir ve emilim sonrası kan yoluyla karaciğere taşınır.
Protein tozları, yalnızca profesyonel sporcular tarafından uzman gözetiminde kullanılmalıdır. Ancak, özellikle vücut geliştirme ile ilgilenen kişiler tarafından kas kütlesini hızla artırmak amacıyla bilinçsizce tüketilmektedir.
Ne Yapılmalı?
*Protein ihtiyacı doğal besinlerden karşılanmalı.
Protein ihtiyacının doğal besinlerden karşılanması, vücut sağlığı için en doğru yöntemdir. Proteinler, büyüme, bağışıklık sistemi ve metabolik süreçlerde kritik rol oynar. Vücut bazı aminoasitleri üretebilirken, bazıları mutlaka dışarıdan alınmalıdır. Ancak gereğinden fazla protein tüketimi böbreklere ve diğer organlara zarar verebilir. Bu nedenle, ihtiyaca göre protein tozları yerine kaliteli protein içeren doğal hayvansal ve bitkisel besinler tercih edilmelidir. Tavuk, balık, yumurta, süt ürünleri ve baklagiller yeterli protein kaynaklarıdır.
*Bireysel protein ihtiyacı belirlenmelidir
Vücudun protein ihtiyacı; yaş, cinsiyet, fiziksel aktivite düzeyi, gebelik durumu ve mevcut sağlık koşullarına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Farklı egzersiz türleri, beslenme düzeninde farklı besin öğelerinin öncelikli hale gelmesini gerektirir. Aynı antrenmanı yapan herkesin aynı protein kaynaklarını veya tek tip protein desteğini kullanması doğru değildir. Bu nedenle, protein ağırlıklı bir beslenme planına geçmeden önce kişinin böbrek hastalığı, yüksek tansiyon, diyabet, böbrek taşı veya gut gibi hastalıklara yatkın olup olmadığı mutlaka değerlendirilmelidir.
*Bol Su Tüketilmelidir
Yüksek protein alımı, vücuttan atılması gereken metabolitleri artırdığı için bol su tüketmek böbrek yükünü azaltır.
*Doktor veya Diyetisyen Kontrolü Olmadan Protein Takviyesi Kullanılmamalıdır
Protein tozu kullanmadan önce mutlaka doktor kontrolünden geçilmelidir. Böbrek hastalıkları genellikle sinsi ilerlediğinden, kişi böbreklerinde sorun olduğunu fark etmeyebilir ve bilinçsiz protein takviyesi tüketimi hastalığı tetikleyebilir. Özellikle böbrek hastalığı riski taşıyan bireyler, doktor veya diyetisyen önerisi olmadan takviye kullanmamalıdır. Eğer kişi tamamen sağlıklıysa ve doktor onay verirse protein takviyesi kullanılabilir, ancak aşırı tüketimden kaçınılmalı ve öncelikli olarak doğal besinlerle protein alımı sağlanmalıdır. Kreatinin, üre ve GFR seviyelerini belirli aralıklarla ölçtürerek böbrek sağlıklarını takip etmelidir.
Gıda takviyeleri ve vitaminlerin bilinçsiz kullanımı, ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Özellikle yoğun antrenman yapan bireyler arasında yaygınlaşan protein tozları, bilinçsiz tüketildiğinde böbrek ve metabolik sağlık üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir. Aslında sadece profesyonel sporcular için önerilen bu ürünler, kolay erişilebilir ve ucuz olmaları nedeniyle her seviyedeki sporcu tarafından kontrolsüz şekilde kullanılmaktadır.
Piyasada satılan birçok protein tozunun sağlık açısından ne kadar güvenli olduğu tartışmalıdır. Bazı ürünler, performans artırıcı ve vücuda zarar verebilecek içerikler barındırabilir. Uzman önerisi olmadan bu tür takviyelerin kullanılması, vücudun ihtiyacından fazla ve işlenmiş protein alımına yol açarak uzun vadede sağlık sorunlarına neden olabilir. Beklenen faydanın aksine, bilinçsiz kullanım ciddi zararlar doğurabilir. Bu nedenle, profesyonel sporcular dışında, spor yapan bireylerin protein ihtiyacını doğal besinlerden karşılaması en sağlıklı seçenektir. Doktor veya diyetisyen önerisi olmadan, arkadaş tavsiyesiyle veya yüzeysel araştırmalara dayanarak protein tozu kullanmak ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Protein takviyeleri, doğru kullanıldığında kas gelişimine katkı sağlayabilir, ancak bilinçsiz ve aşırı kullanımı ciddi böbrek hasarına yol açabilir. Özellikle böbrek hastalığı riski taşıyan bireylerin protein alımına dikkat etmeleri gerekmektedir. Bilimsel veriler ışığında protein ihtiyacını öncelikle doğal besinlerden karşılamak en güvenli ve sağlıklı yöntemdir.
Unutmayalım, bilinçsiz tüketilen her şey zararlı olabilir! Sağlığınızı korumak için bir uzman görüşü almadan takviye kullanmayın.
“KAS” YAPAYIM DERKEN BÖBREĞİNİZDEN OLMAYIN!
Nefroloji Uzmanı Dr. Zeynep URAL
03 Mart 2025